Kettingen

De juiste ketting, kettingblad en cassette: een complexe zaak

De aandrijving van een fiets wordt steeds ingewikkelder. De oorspronkelijke verdeling was in ketting- en in naafschakelingen. Maar dat zijn er steeds meer geworden. Dat veroorzaakt verwarring en betekent dat men zich moet verdiepen in de materie. Singlespeed-puristen, die op een fiets zonder versnellingen vertrouwen, kunnen hierom lachen, maar ook zij kunnen in de hierna volgende tekst voor hen interessante informatie vinden.

De kettingschakeling verandert de kracht-overbrenging door het wisselen van de ketting over kettingblad(en) en cassette, de pignon of tandwielkrans achter. De ketting wordt overgezet door middel van versnellingshendel en derailleur. Hiermee wordt de uit te oefenen spierkracht aangepast aan de omstandigheden: berg op, berg af, wind tegen, gewenste trapfrequentie. Tot vijf jaar terug beschikten mountainbikes over drie tandwielen voor en over 7, 8 of 9-speedcassettes achter. Bij het invoeren van de 10-speedschakeling vanwege de grotere breedte van de cassettes, ontstond de mogelijkheid om een of twee kettingbladen voor weg te laten. Welke versie voor jou geschikt is, is een kwestie van smaak. Maar in principe is één kettingblad voor het beste voor wegrenners, terwijl all-mountainbikers toch het liefst met twee of drie kettingbladen voor rijden, daar deze toch het fijnste verzet bieden bij snelle afdalingen of steile klimmen. Je neemt dan wel wat extra gewicht op de koop toe. Met één kettingblad heb je wat minder mogelijkheden ('bandbreedte'), maar kun je alle shifts benutten. Verkeerd schakelen tijdens een hectische race is eigenlijk uitgesloten en bespaart zeker een halve kilo gewicht. Hierbij ook te denken aan het vervallen van de linker versnellingshendel, derailleur voor en kabel.

De naafschakeling leidt de ketting d.m.v. één kettingblad voor naar de cassette achter. De shifts zelf gebeuren in de achterwielnaaf via wieltjes-overbrenging. Daarbij worden bij naafschakelingen vanaf drie tot 14 shifts gebruikt. Daar zijn de laatste jaren versnellingsbakken met ketting- of riemoverbrenging bijgekomen. Bakken die bij de trappers zijn gemonteerd en daarmee het zwaartepunt van de fiets naar het midden verplaatsen. Het voordeel van deze versnellingsbakken is de kettinglijn die steeds hetzelfde verloopt en daarmee slijtage drastisch vermindert. Het nadeel is dat het gewicht van de fiets toeneemt en dat je rekening moet houden met een ander zwaartepunt. Daarom worden versnellingsbakken weinig gebruikt bij mountainbikes en koersfietsen.

De onderdelen en waarop je moet letten bij het kopen ervan

Fietskettingen:
De ketting brengt de kracht over van pedaal naar achterwiel. Kettingen verschillen in breedte en kwaliteit, afhankelijk van het gebruikte versnellingssysteem. Velen kiezen voor een relatief goedkope ketting, vooral als je dit vergelijkt met de kosten van de aandrijving. Dit omdat de ketting het snelste verslijt. Op haar beurt verslijt de ketting de tandwielen en kettingbladen. Het is dan beter niet op kosten te besparen met een goedkope ketting, maar een goede, volledig vernikkelde ketting te gebruiken.

Kettingbladen en cassettes:
Een tandwiel of pignon, tandwielkrans, brengt de kracht van de ketting over op de wielnaaf. Meerdere tandwielen, tot aan 11 toe, op één as noemt men een cassette of ook pignon. Ook bij de tandwielen zijn kwaliteitsverschillen. De cassette moet bij het schakelsysteem passen. Heeft de versnellingshendel bijv. 10 shifts, dan moet je daarbij ook een 10-speed cassette gebruiken. Hier kan je nog variëren in de afstand tussen opeenvolgende versnellingen.

Kettingbladen en bashguards:
Het kettingblad is het tandwiel dat de kracht van de crank overbrengt naar de ketting. De bashguard is een kettingbeschermer, nodig om schade aan de ketting door takken of stenen te voorkomen. De afmeting van het kettingblad bepaalt mede de bandbreedte van de aandrijving. Daarvoor moet je beslist de bout-cirkeldiameter van je spider weten. Niet ieder kettingblad past nl. op de boutgaten in de spider. De bout-cirkel is de denkbeeldige diameter van de cirkel die over de spidergaten loopt. Gangbaar zijn afmetingen van 104 mm en 64 mm (MTB 3/2-speed), 110 mm (racefiets 'Compact') en 130 mm (racefiets 'Standard'). Voor gebruik van een enkel kettingblad zijn tegenwoordig verschillende bout-cirkeldiameters en specifieke montageinstructies in omloop. Dus opletten wat past en wat niet.
Voor de meestal enkelvoudige kettingbladschakelingen zijn er nu zgn. Single-Narrow-kettingbladen. Deze passen d.m.v. de tandenbreedte op een ketting met smalle schakels en bredere nieten en verhinderen daarmee het afspringen van de ketting. Deze kettingbladen kunnen, zoals ieder Single-kettingblad, niet worden geschakeld omdat de binnenvertanding ontbreekt.

• Kettingen
• Cassettes/pignons
• Kettingbladen en bashguards

Waarop letten bij het kopen van vervangende onderdelen? Van schroefbout tot connectorpin

Schroefbouten voor kettingbladen en cranks:
De schroefbouten moeten bij de cranks passen. Sommige fabrikanten leveren cranksets in verschillende kleuren of in lichte tuningversies. Dat geldt ook voor de kettingbladschroefbouten. Deze zijn meestal van aluminium. De meeste kettingbladschroeven hebben 8 mm schroefdraad, sommige hebben er van 10 mm. De lengte van de bouten is belangrijk. Voor de montage van een single kettingblad is 5 mm gebruikelijk, voor twee bladen, of één blad met bashguard, is 7 of 8 mm de norm en voor de zeer dikke polycarbonaat-bashguards worden wel 10 tot 13 mm lange kettingbladschroeven gebruikt.

Kettingonderdelen:
Daarmee wordt al het materiaal bedoeld, dat voor reparatie of montage van de ketting nodig is. Het gaat dan om schakels en verbindingspennen en stiften. De degelijke verbindingspen wordt vooral bij Shimano en Campagnolo toegepast. SRAM en KMC leveren de praktische kettingschakel, die zonder gereedschap kan worden gemonteerd. Deze schakel bestaat uit twee delen, die met twee pennen in elkaar grijpen. Vooral KMC biedt ook reparatiemateriaal aan dat voor Shimano- en Campagnolokettingen kan worden gebruikt. Let bij de koop van kettingonderdelen vooral op de kettingbreedte en het type ketting.

• Ketting-onderdelen
• Kettingbladschroefbouten